sábado, 27 de junio de 2009

XOSÉ FUENTES ALENDE, DISCÍPULO DE FILGUEIRA, PRESENTA UN LIBRO HISTÓRICO









O pasado día de San Xoán, o secretario técnico do Museo de Pontevedra, Xosé Fuentes Alende presentou un importante libro do que é responsable da edición, do estudo introductorio, da trancrición e das notas. Trátase do traballo de José Casal y Lois, que o colector, simplificando titula: XOGOS POPULARES EN PONTEVEDRA. Publicación que fixeron posible o Consello da Cultura Galega e a Deputación Provincial de Pontevedra.

Na mesa presidencial do acto atopábanse, ademais do autor, a Vicepresidenta da Deputación, Mª Teresa Pedrosa Silva, o Presidente do Consello da Cultura Galega, Ramón Villares Paz, o Director do Museo de Pontevedra, Xosé Carlos Valle Pérez. Inicia o acto a Sra. Pedrosa, dándolle a palabra ao Dr. Valle Pérez.

Este indica que este acontecemento e un acto emotivo, por ser o primeiro acto estrictamente cultural que se celebra neste Salón de Actos das novísimas instalacións do Museo.
Tamén constitúe un acto histórico pola recuperación dun texto inédito sobre os nosos xogos debido a pruma e ao esforzo de José Casal y Lois, grande figura da cultura pontevedresa e galega. Foi un dos fundadores e presidente da fundamental Sociedade Arqueolóxica de Pontevedra. Nesta institución traballou xunta a Casto Sampedro y Folgar, outra figura capital da nosa cultura, primeiro director do Museo de Pontevedra. Ambo-los dous traballaron arreo por salvar da piqueta destructora as ruínas de Santo Domingo en Pontevedra, e que se declarasen monumento nacional. Durante moito tempo na nosa provincia o único monumento con tal privilexio.
Filgueira Valverde referíase á Arqueolóxica como a sociedade máis importante de defensa da cultura galega e que supuso un antecedente do Seminario de Estudos Galegos e do Museo de Pontevedra.
Referíndose a Xosé Fuentes Alende, di que é unha persoa formada na casa. Felicítao pola minuciosidade e pola paixón postas neste novo seu traballo, ao que dedicou varios anos de concienzuda investigación. Considera este traballo como unha importante edición e agradece a colaboración co Consello da Cultura Galega, que non ha ser a última.

Rematadas as palabras do Director do Museo, a Vicepresidenta da Deputación cédelle o uso da palabra a Xosé Fuentes Alende.
O investigador comeza lembrando que hai aproximadamente un ano, estaba a presentar no edificio Fernández López, o seu traballo: XANCIÑO DE ZOXÍN, O CAN CANITO E O COELLO COLI. E hoxe tópamonos neste marco inmellorable para presentar un traballo pioneiro de José Casal, médico pontevedrés, defensor da nosa cultura e do noso patrimonio. É curioso, pero grande parte da obra dos homes da Arqueolóxica permaneceu inédita, aínda tratándose, moitas veces, de obras que abrían novos camiños á investigación, exceptuando a famosa Historia de Pontevedra de Casto Sampedro y Folgar. Do Dr. Casal sabíase que fixera un estudo completo dunha aldea galega, en concreto dunha aldea de Salcedo e algunha que outra investigación interesante dende o punto de vista da antropoloxía cultural no seo da Sociedade Arqueolóxica pontevedresa. Grazas a colaboración co Consello da Cultura Galega podemos dar á luz esta publicación. O orixinal consérvase no Museo, doume moito traballo porque é un material autógrafo e cunha caligrafía de médico! Casal describe xogos e xoguetes que tiña observado, incluso engade algúns debuxos sobre os mesmos, recollendo costumes populares sobre a forma de se entreter. Antes da investigación de Casal non se tiña feito nada igual, polo que podemos falar con rigor que foi un pioneiro con este estudo sistemático que máis adiante farían, dende o punto de vista da antropoloxía e a etnografía, homes como Vicente Risco, Fermín Bouza Brey, Antón Fraguas, Xaquín Lourenzo,…
Casal recollía directamente os seus apuntamentos dos nenos e nenas, homes e mulleres cando estaban a xogar. Recolle costumes, xogos, divertimentos, rituais que tiñan que ver, por exemplo, co Entroido, a festa dos maios, as festas de San Xoán, os xogos de mulleres, xogos mixtos,… Como curiosidade, recolle o regulamento de 1888 sobre un xogo de naipes propio da barriada da Moureira e que se chamaba A Malilla.
Remata as súas verbas dando as grazas aos presentes neste acto e tamén ao Museo e ao Consello da Cultura Galega.

A Sra. Pedrosa outórgalle o uso da palabra a Ramón Villares, Presidente do Consello da Cultura Galega, quen celebra que este acto coincida coa inauguración do Salón de Actos. De igual maneira, felícitase da colaboración entre o Museo e o Consello.
Tamén homenaxeando a José Casal, lémbrase do traballo dos devanceiros de finais do século XIX e principios do XX, que traballaron arreo pola nosa cultura e foron facendo patrimonio, asunto relativamente recente, deixáronnos uns tesouros inmateriais, que enriquecen o legado patrimonial de Galicia. Sen o traballo dos devanceiros non teríamos o patrimonio que hoxe temos; por eso, debemos honrar a eses homes na persoa de José Casal, que fai que non morran e que aínda lembremos eses xogos pre-televisión e pre-medios tecnolóxicos actuais.
E agradecer a homes como Fuentes Alende, polo seu traballo ímprobo de transcrición e publicación de traballos como o que vimos de presentar. É unha herdanza importante para a sociedade galega de hoxe e do futuro.

Finalmente, unhas palabras de clausura de Mª Teresa Pedrosa Silva, quen se congratula da colaboración entre o Museo e o Consello da Cultura Galega que pretenden achegar a cultura a todos.

Como remate, Fuentes Alende asina adicatorias do libro a algunhas das persoas asistentes a este acto de presentación desta publicación histórica.

miércoles, 24 de junio de 2009

A PROL DA NOSA LINGUA SEMPRE


A herdanza da lingua, un ben que debemos preservar. E temos como exemplo a Filgueira e aos membros da súa xeración do Seminario de Estudos Galegos, que admiraban aos seus mestres da xeración Nós, canto non loitaron e traballaron todos eles por soerguer Galicia e pola dignidade da nosa lingua e da nosa cultura?
Por eso redactei esta manda ou legado para os meus fillos:

O meu legado, mellor non poderá ser.

Eu moito non vos poderei deixar, pero penso que mellor que riquezas materiais, gustaríame vos deixar cousas coas que eu gocei de pequeno, así coma os meus soños e as miñas arelas.

A lingua nosa que escoitei no colo da miña avoa a carón dun bo lume na lareira nas noites de inverno e que despois conquistei nos tempos de mozo, intres de loitas e esperanzas.

Gustaríame que a miña vila, chamada “Perla de Arousa”, chegara a ser unha fermosa perla para todos e que nela non se perdera o mellor botín que temos: a lingua.

Tamén querería que os peitos da serra do Xiabre estiveran cubertos de carballos e castiñeiros, que o río do Con estivera arrodeado de bidueiros e ameneiros e ateigado de troitas que poder pillar. Que Vilagarcía non lle dera as costas ao mar, que sempre e como sempre Cortegada estivera deitada no mar bebendo os solpores e que as estrelas seguiran a bicar as limpas meixelas da nosa Ría.

Que as pedras da historia que conforman os nosos castros, os pazos e as igrexas permanezcan intactas para que as poidades ollar. E que preto das nosas vellas ermidas poidades escoitar: estes son uns “caghanacuncha” ou uns “afoghacristos” ou por que non imos á festa das “revenidas”? Desexo que Arousa permaneza por sempre nos vosos corazóns, é unha regalía dos nosos antergos, que todos debemos deixar en herdanza aos que sigan os nosos pasos, neste paraíso deste norte esmeralda que amo tanto, e que desexo que vós sigades a amar.

Dado en Vilagarcía de Arousa no mes de setembro de 2008.


(Publicado en: EN GALEGO. AGORA E SEMPRE, 2008, pp. 221-223).

lunes, 15 de junio de 2009

O HOME AMIGO DAS CAMELIAS E DOS LIBROS


Antonio Odriozola (Vitoria, 1911 – Pontevedra, 1987) era un dos asiduos do Museo de Pontevedra, chegaba sempre ao mediodía, cheo de novas e de ilusións. Frecuentaba a biblioteca e os arquivos, preparando algunha conferencia, ideando algunha mostra ou ciclo para o Museo, tal como nolo recordaba Filgueira no seu VIII-Adral (1994), pp. 244-245.
Era D. Antonio experto, entre outras cousas, en Bibliografía, de aí que fose bibliotecario da Misión Biolóxica de Galicia e presidira aos Bibliófilos Galegos. O seu amor aos libros compaxinábao co seu sumo aprecio pola Botánica e pola Música. Sempre levaba unha flor, moitas veces, unha camelia na súa lapela, por eso lle adicamos este acróstico:

Ondas do mar de Arousa
Dicide que a máis belida
Raíña da Ría, querida,
Imaxinada, fermosa; non é
Outra que a camelia
Zoupada aquí polo vento
Ou acariñada polas bágoas
Lanzais que os nubeiros
Ardorosos como bicos lle regalan.

(HIDROMEL, 2007)

Na sinxeleza das cousas,
como nunha flor,
escóndese a plenitude da vida.

viernes, 5 de junio de 2009

ANOS DE VACAS FRACAS

(Norte rico, Sur pobre)

Non imos caer no que di o refrán: “mal de moitos, consolo de bobos”; pero, esta crise por complexa e mala que sexa, non é máis que un problema máis, dos moitos que tivo e ten a Humanidade ao longo da súa penosa historia. E Galicia non podía quedar á marxe de todas estas cuestións. Foron moitos os anos da fame, durante distintas épocas. Mais, esto non é óbice para que todos poidamos aportar solucións a estes momentos difíciles como calisquera outros. Desgrazas da época prehistórica e dos tempos antigos, pestes, fames e represións na Idade Media, guerras e guerras en tódolos tempos, o século XX enteiro foi unha cadea de despropósitos: numerosas guerras: coloniais, I e II Guerras Mundiais, guerra civil en España, guerra de Vietnam, guerras, fames e enfermedades brutais en África, situacións de grave inxustiza no chamado terceiro mundo, depresión de 1929, dificultades económicas dos 40 e dos 50, crises dos 70, 80 e 90. É que hai algún momento sen problemas de todo tipo (persoais, sociais, mundiais)? Pódese entender ao ser humano sen conflictos? Ou estes son conxustanciais coa propia natureza humana?
A palabra crise, nas súas orixes grecolatinas, significa cambios, evolución. E o home e o mundo están en constantes cambios; uns máis profundos, outros máis superficiais. Hai momentos mellores e outros peores. Nestes intres, lembremos o famoso soño bíblico que falaba e interpretaba os dez anos de vacas gordas e os dez anos de vacas fracas. A sabiduría popular galega comenta que “hai que gardar das risas pras choras”. Desgraciadamente, non sempre impera ese espírito previsor. O difícil é non ter problemas, calquera nalgunha etapa da súa vida vai ter problemas, o que hai que facer é saber xestionar ben as situacións problemáticas para buscarlles solucións. Non hai que deixar vencerse polos problemas, nin caer na desesperanza. Hai que erguerse e tirar para adiante, deixarse de inútiles laios e poñerse a traballar, valorando a creatividade e a educación. O porvir dun país está na educación das súas xentes. O famoso factor humano. A riqueza dunha terra está en ter cidadáns ben formados que saiban afrontar as crises, xestionando os problemas para saír airosos das circunstancias de dificultade e así chegarán de novo os anos da vacas gordas; como saímos doutras, tamén sairemos desta co esforzo e ca solidariedade de todos. Na vida sempre pode haber problemas, o importante é estar capacitados para busca-las solucións.
Filgueira Valverde (1979) no seu primeiro Adral, nun ensaio titulado: NOS ANOS DA FAME, pp. 204-208, relata uns momentos difíciles vividos na Boa Vila alá por 1519, e que levou a persoas honradas a cometer roubos para solucionar a fame das xentes, que estaban a vivir situacións desesperadas. Nese mesmo artigo, menciona outros intres de extrema necesidade, graves problemas de moita fame no pobo galego ocurridos en 1853 e dos que se laian pedindo xustiza Rosalía, Murguía, Pintos, entre outros.
Todas as situacións de dificultade soluciónanse coa laboriosidade e co inxenio da xente. E constitúe unha mágoa que os pobres son os que máis sufren as consecuencias das sucesivas e numerosas crises. Constátase que a necesidade fainos máis agudos. “Non hai mal / que por ben non veña”.
Nesta ocasión, todos debemos sentirnos responsables e debemos axudarnos uns aos outros, tendo en conta aos desfavorecidos; son necesarias máis que nunca a Xustiza e a Solidariedade. Estamos en crise todos xuntos, debemos saír dela todos unidos.