jueves, 26 de noviembre de 2015

XIV MEMORIAL FILGUEIRA VALVERDE (II) - 25-11-2015

"O Museo de Pontevedra"
XOSÉ CARLOS VALLE PÉREZ




Valle Pérez explica que vai disertar sobre a relación de Castelao co Museo de Pontevedra. Continúa dicindo, segundo recollemos nas nosas notas, que Castelao oficialmente comeza a traballar como funcionario de Estatística na Delegación de Facenda en Pontevedra, que estaba situada no edificio do antigo convento dos franciscáns, o 15 de xaneiro de 1916, por tanto é de supoñer que se trasladaría a Pontevedra uns días antes.

Castelao, cando chega a Pontevedra, xa era un home coñecido e con prestixio por eso axiña aparecen na prensa referencias sobre a súa chegada a pequena cidade do Lérez. Pronuncia recén chegado unha conferencia na sociedade local do Recreo de Artesáns sobre a caricatura. É nomeado asimesmo profesor de Debuxo no Instituto (e logo tamén na Normal de mestres). A súa integración en Pontevedra é total, é ben acollido e el participa en toda actividade de interese e que teña certa orixinalidade. Participa no rodaxe da primeira película realizada con guión en Galicia, Miss Ledya, é unha aparición fugaz duns escasos minutos, a copia master da película atópase no Museo. Como mostra da súa rápida integración en Pontevedra está a súa pertenza ao orixinal, interesante e exclusivo Club Karepas.

Estando xa en Pontevedra, intégrase en 1917 nas Irmandades da Fala. Publica, Algo acerca de la caricatura. E a partires de aquí, vaise dar unha reconversión ideolóxica. Fai unha exposición da súa obra pictórica xunta a Carlos Sobrino no portal do estudo fotográfico de Saez Mon.

Tiña recibido a 3ª Medalla Nacional de Belas Artes polo seu tríptico mural, Canto de Cegos, que pode contemplarse neste Museo.

Froito da súa reconversión ideolóxica, está a realización do seu álbum Nós, elaborado entre 1916-1917, que será publicado en 1931 coa axuda de Sánchez Cantón e Filgueira Valverde, ao coidado do primeiro está o proceso de impresión na mellor imprenta daquela en Madrid., Hauser e Menet.

En 1919 publica na Coruña: Arte e Galeguismo.

Participa en canta tertulia hai en Pontevedra, como por exemplo na do famoso Café Moderno.

Como imos comprobando, Castelao chega a Pontevedra e non pasa desapercibido, é unha persoa moi destacada, sendo partícipe en cantas actividades importantes se produzan na cidade, sobre todo na etapa brillante de 1924 a 1930, coincidindo coa presencia na presidencia da Deputación Provincial dun personaxe imprescindible na historia da cidade no século XX, Daniel de la Sota, un dos mellores políticos de todo o século XX pontevedrés.

Algunhas daquelas importantes iniciativas que aínda perviven hoxe:

- Sociedade Coral Polifónica de Pontevedra, 1925.

- Reformulación das bolsas de axuda aos artistas por parte da Deputación Provincial, 1925.

- Instalación da Misión Biolóxica de Galicia en Pontevedra.

- Creación da Caixa de Aforros Provincial.

- Fundación en posta en marcha do Museo de Pontevedra (1927, 1929).

O Museo é a continuidade da Sociedade Arqueolóxica de Pontevedra, estando Casto Sampedro y Folgar á fronte das dúas entidades. O Museo vai contar con dez membros no seu Padroado. Precisamente en 1930, cando D. Casto ocupa accidentalmente a presidencia da Deputación e pretende alterar a composición de dito Padroado, cambiando o formulado no regulamento, prodúcese un gran malestar e duros enfrentamentos, alomenos escritos, e dimiten tres dos seus conselleiros, Sánchez Cantón, Castelao, e Filgueira. Como a situación se reconduce e non se altera o regulamento, os tres dimitidos retiran a súa dimisión e logo aquí paz e despois gloria.

En dito reguamento exprésase que fundamentalmente o Museo constituirase con fondos locais.

Segundo o regulamento de 14/01/1929, o 30/01/1929 constitúese formalmente o Padroado, algúns dos seus principais conselleiros foron:

- Casto Sampedro y Folgar, Director e conservador, ademais de Cronista da provincia.

- Xosé Filgueira Valverde, Secretario técnico.

- Gerardo Álvarez Limeses, Vicedirector.

- Raimundo Riestra, Tesoureiro.

Tamén pertenceron a este primeiro Padroado:

- Antón Losada Diéguez

- Daniel Castelao

- Enrique López de la Ballina

- Argenti

Para a primeira sede do Museo a Deputación merca a casa de Casimiro Gómez en maio de 1928, era un edificio moi adaptable para a función que se lle pensaba dar. No epistolario de Sánchez Cantón figuran, na etapa 1928-1929, un intercambio de cartas moi interesante con Castelao encol da adaptación e reconstrucción do edificio, entrando nos máis mínimos detalles do deseño.

O Museo de Pontevedra é inaugurado o 10/08/1929, véspera da Virxe Peregrina. A elección desta data tiña un fundamento, xa que as importantes exposicións levadas a cabo pola Sociedade Arqueolóxica nos anos 1894 e 1895, tamén foran inauguradas na véspera da Peregrina. Nesa data, Castelao non se atopaba en Pontevedra, xa que estaba na Bretaña francesa estudando as cruces de pedra, que daría lugar a súa publicación: As cruces de pedra na Bretaña. Os materiais expostos, que se puideron ver naquelas datas, pertencían ao fondo local, á Sociedade Arqueolóxica, fóronse ampliando os fondos con obras de Castelao, préstamos e cesións de obras por parte da Real Academia de Belas Artes, do Museo do Prado. Sánchez Cantón tutelaba desde Madrid todo o referido ao Museo de Pontevedra. A correspondencia permite ver o incremento e a evolución dos fondos.

O Museo posúe gran parte (unha parte importante) da obra de Castelao, único artista que ten varias salas do Museo a el dedicadas. Fondos da Real Academia de Belas Artes de Madrid (o Museo de Pontevedra foi o primeiro receptor de obras cedidas por esta academia). Asimesmo somos receptores de obras do Museo del Prado, en concreto a famosa copia do Cristo de Velázquez. Detrás dos préstamos está a man de Sánchez Cantón. O Museo vaise consolidando, crecendo, vanse incorporándose novos edificios.

En 1935 o Partido Galeguista (PG) sofre unha crise e xurde como unha escisión de ideoloxía conservadora e católica a creación da Dereita Galeguista (DG) como consecuencia vaise producir a ruptura de relacións de Castelao con Sánchez Cantón e Filgueira Valverde. Esto repercute na vida interna do Museo. Neste momento, desaparece Castelao da correspondencia de ambos os dous eruditos pontevedreses, salvo citas moi puntuais e esporádicas. Tamén neste ano deixan de celebrarse reunións periódicas do Padroado. Celebrándose unha soa reunión en 1936, dúas en 1937 e unha en 1938. Nunca se cubrirá a baixa de Castelao no Padroado.

Á morte de Casto Sampedro en 1938 a Sociedade Arqueolóxica de Pontevedra intégrase totalmente no Museo.

En 1940, prodúcese o pasamento de Álvarez Limeses e por tanto, Filgueira Valverde será o novo director do Museo, o terceiro, e serao ata 1986 en que será nomeado Director Honorario. Este ano créase a figura dos alumnos colaboradores e noméase a Sánchez Cantón Director Honorario.

A partires desa data, consolídase o Museo e convértese no centro de referencia. Organizaranse as exposicións temporais e en 1942, empézase a publicación da Revista do Museo. Nese mesmo ano, exponse o chamado Tesouro de Caldas de Reis e fanse as xestións para achegar a Cruz "Pastor", a famosa cruz de acibeche mercada en Londres e logo donada por Antonio Pastor. O Museo vai ser un Centro de Estudos asociado ao Padroado José Mª Cuadrado do Consello Superior de Investigaciones Científicas (CSIC).

En 1943, mércase o edificio Fernández López, créanse as Salas Navais, que coincide coa instalación da Escola Naval Militar en Marín.

En 1949, recupéranse as arquerías do convento de San Domingos.

En xaneiro de 1950 morre Castelao en Buenos Aires. Non hai mención algunha do seu pasamento nas actas do Padroado.

Unha cuestión de vital importancia foi o evitar a subasta dos bens de Castelao despois da Guerra Civil, o que evitou a súa dispersión e as posibles perdas.

A partires de 1951 dita obra vai ser incorporada ao Museo de Pontevedra, con sucesivas e incesantes incorporacións, hoxe a maior parte da obra do artista rianxeiro, pontevedrés de adopción atópase no Museo.

En 1981 consíguense tres ábumes de Guerra. Grazas as xestións con Rodolfo Prada, albacea do legado de Castelao, os dous mantiveron unha relación fraterna. A el Castelao entrégalle os albumes para que os enviara ao Museo de Pontevedra coa condición de que Galicia conseguira o autogoberno. Esto provoca a correspondencia entre Filgueira Valverde e Rodolfo Prada, aquel indícalle que os requisitos están cumpridos a obter Galicia a súa Autonomía. Este acepta os plantexamentos de Filgueira e Rodolfo Lama fai unha viaxe a Buenos Aires e o 28/04/1981 prodúces a recollida dos albumes, na que participamos Filgueira, Fontoira e quen lles fala.

Destacar a figura de Álvaro Gil, cunha actitude moi intelectual e participativa, este gran empresario colabora de xeito moi importante co Museo de Pontevedra, que consideraba como unha segunda casa.
Tamén significar a extraordinaria personalidade de José Fernández López, outro gran benefactor do Museo. Ambos aportan a financiación necesaria para mercar e poder recibir os materiais de Castelao.

En 1987, adquírense a serie de Negros e en 2002 os materiais das Cruces de Pedra.

Xa en 1999, conseguimos a versión definitiva de Os vellos non deben namorarse. A versión inicial atopámola en maio de 1999 en Santiago de Chile.

Asimesmo conseguimos os debuxos das Cruces de Pedra na Bretaña.

A última adquisición foron os tres grandes lenzos do tríptico de Cegos de 1915, que nos cedeu en depósito a Real Academia Galega.

Castelao tense moi presente no Museo de Pontevedra, é o único artista con varias salas a el dedicadas.

Que os futuros responsables deste Museo saiban de onde vimos para saber onde queremos ir.

lunes, 23 de noviembre de 2015

XIV MEMORIAL FILGUEIRA VALVERDE







Este luns, 23 de novembro, ás 20:00 h. e no salón de actos do Sexto Edificio do Museo de Pontevedra tivo lugar a inauguración do XIV Memorial Filgueira Valverde centrado na figura de Castelao, xa que o vindeiro ano conmemorarase o centenario da súa chegada á cidade de Pontevedra, coincidindo co centenario da fundación das Irmandades da Fala, coas que Castelao tamén colaborou.

Formouse unha mesa presidida polo Vicerreitor do Campus de Pontevedra da Universidade de Vigo, Juan Manuel Corbacho Valencia, acompañado por Xosé Carlos Valle Pérez, Director do Museo de Pontevedra, e Xosé Fernando Filgueira Iglesias, Presidente da Fundación Filgueira Valverde. Foi o momento dos agradecementos mutuos e da presentación do Memorial, realizada polo Sr. Valle Pérez. Despois deste breve acto, o Vicerreitor cedeulle a palabra ao primeiro dos conferenciantes, Antonio Garrido Moreno da Universidade de Santiago de Compostela (USC) quen disertou sobre:

A renovación das pensións para artistas da Deputación de Pontevedra

Previamente na presentación do conferenciante, por parte de Valle Pérez, este comentou que o profesor Garrido ademais de experto na Historia da Arte é un gran coñecedor do mercado da Arte. É a persoa máis axeitada para falarnos do labor da Deputación de Pontevedra na promoción dos artistas galegos. Coincidía Castelao naquela Pontevedra da eclosión cultural e presidía a Deputación, D. Daniel de la Sota, un dos máis ilustres e efectivo político, de todos os que pasaron ao longo da historia pola cidade do Lérez. Grazas á súa acción política reformuláronse as bases das pensións para os artistas, creouse o Museo de Pontevedra, instalouse a Misión Biolóxica de Galicia en Pontevedra, fundouse a Caixa de Aforros Provincial de Pontevedra. Os vinte anos que pasa Castelao aquí (1916-1936) son os mellores anos da súa vida, que el lembraba con cariño e con nostalxia soñando con volver e que provocan a súa amorosa alocución sobre Pontevedra no seu exilio arxentino, Meu Pontevedra!

Reflectimos agora o contido das nosas notas da conferencia do profesor Garrido Moreno:

Aos pensionados, grazas ás bolsas concedidas aos artistas, especialmente por parte de Deputación de Pontevedra seguida a gran distancia pola da Coruña, facilitáronlle o contacto coas vangardas europeas e españolas e axudando a formar unha vangarda galega de gran nivel e moitas veces pioneira.

Que son as pensións de estudos para artistas?

Indicar que xurden gracias a creación  das Deputacións Provinciais pola Constitución Española de 1812. En 1836, xenéranse as Deputacións. E estas crean as bolsas, as axudas de formación e estudo para os artistas, constituíndo unha especie de importante e decisivo mecenazgo cultural.

No período 1925-1936 vanse desenvolver as vangardas históricas europeas e españolas.

Xa indicamos que a Deputación de Pontevedra vai sobresaír no tema das bolsas de axuda aos artistas por riba das demais Deputacións galegas, seguida a gran distancia pola Deputación Provincial da Coruña.

En 1915 Castelao xa é unha persoa de renome, é un intelectual, un universitario, tiña cursado a súa carreira de Medicina na Universidade de Santiago de Compostela. Xuntábase a este compoñente de intelectualidade a súa calidade de galeguista. Recibe ben axiña a 3ª Medalla Nacional ao mérito artístico e pode ser considerado o pai dos continuadores da Arte Galega.

Carlos Maside, excelente gravador e debuxante en 1915 viaxa a Madrid para facer o servizo militar, pero el aproveita tamén para poñerse en contacto cos artistas máis importantes e significativos do momento, como por exemplo, Federico Ribas.

En 1909 publícase no xornal parisino, Le Figaro, un artigo a xeito de manifesto titulado: Le Futurisme.

O escritor e artista, Ramón Gómez de la Serna, publica na súa revista Prometeo a súa traducción do manifesto futurista e proclama o futurismo para España.

En 1916 Antón Vilar Ponte funda as Irmandades da Fala, institución fomentadora e sustentadora do galeguismo. Que convivía co chamado Regionalismo. Antonio Palacios en 1917 organiza a exposición regionalista de Arte Galega.

A vangarda ultraísta española foi un movemento artístico e tamén literario. Destacamos as seguintes revistas deste movemento:

- Cervantes, Madrid, agosto-1916 / decembro-1920.

- Grecia, Sevilla, outubro-1918 / marzo-1920.

Personaxes deste movemento: Cansino - Assens - Guillermo de Torre.

O movemento ultra, que vai máis alá, que busca o novo ten a súa propia revista, chamada tamén Ultra.

Destacamos a dous influintes artistas sudamericanos desta tendencia:

- Norah Borges (Bos Aires, 1901-1998). Recibíu a influencia dos gravadores suízos, que se comproba nos seus linóleos.

- Rafael Barradas (Montevideo, 1890-1929).

En outubro de 1920 e dirixida por Vicente Risco nace en Ourense a revista Nós, da que chegará a ser director artístico, Castelao. Nesta revista terán espazo e lugar as vangardas galegas.

Paralelamente, na Coruña atopamos a revista ultraísta, Alfar. Dita revista chegaría aos 30 números (A Coruña, setembro-1922 / xuño-1926. Sendo o seu máximo valedor, Julio J. Casal, cónsul de Uruguai e poeta.

Destacamos a Francisco Miguel, que promove dita revista na súa Librería de Arte, 1917, na Coruña.

Na mesma cidade atopamos ao grupo La Peña, que publica a revista, Vida, 1920, que editaría cinco números.

Sinalar pola súa importancia na arte de vangarda, a tertulia dos "alfareros" cerca da estación de Atocha de Madrid.

En 1920, Castelao obtén unha bolsa de estudos da Xunta para a Ampliación de Estudos (JAE), o que facilita o seu viaxe por Europa (Francia e Países Baixos), que daría lugar ao seu famoso e importante Diario de 1921.

Temas tópicos da arte vangardista galega: dólmens, faros, ventos e lóstregos, flor de toxo, gaiteiros.

Hai unha arte nova, a arte da decoración, Art Decó.  A arte pragmática, utilitaria, cotiá.

Citar a figura de Guillermo de Torre, quen promove a arte nova, movemento vangardista da arte do utilitario, a arte nas casas (cortinas, tapicerías, cadros, mesas, cadeiras, alicatados, lámpadas, alfombras, vaixelas,...). A cor está en liberdade.

O moderno na moda. Muller moderna, independente, loitando pola igualdade cos homes.

Deixar o rexionalismo para pasar ao vangardismo.

Nomear a Luís Seoane, discípulo de Maside.

Ter en conta a importancia das viaxes ao estranxeiro e os intercambios e contactos coas vangardas nos novos artistas.

OPCIÓN REXIONALISTA:

- Carlos Sobrino

- Acuña

- Villafinez

Contemplar ao escultor Asorey como un artista ponte.

OPCIÓN RENOVADA:

- Maside

- Manuel Torres

- Colmeiro

- Arturo Souto

- Laxeiro

Importancia da Xeración de 1927 e a Revista de Occidente.

Citar ao máximo representante do chamado realismo máxico, Franz Roz.

Recoñecer a importancia das tertulias no movemento vangardista, como a tertulia da Granja de Henar, na que participaron tantos artistas galegos.

Topamos a arte de denuncia.

A aparición dunha pintura moi solta, moi sintetizada. E tamén a irrupción da abstracción.

Finalmente, destacar que grazas as deputacións provinciais foi posible a introducción das novas estéticas na arte.

viernes, 20 de noviembre de 2015

ANTÓN FRAGUAS E XOSÉ FILGUEIRA VALVERDE COMPITEN POR UNHA PRAZA DE ARQUIVEIRO-BIBLIOTECARIO

Foto: Consello da Cultura Galega

Consultando no Arquivo do Museo do Pobo Galego en Santiago de Compostela diversa documentación do legado de D. Antón Fraguas Fraguas, de tan grata lembranza, en concreto o seu epistolario custodiado na carpeta nº 5 - 1930/1938, atopeime cunha carta que lle dirixe Florentino López Cuevillas, na que lle promete a Fraguas o seu apoio para que poidera alcanzar unha praza de arquiveiro-bibliotecario na cidade de Lugo e pola que tamén aspiraba Xosé Filgueira Valverde. Cuevillas é partidario de Fraguas porque este estaba nunha situación económica, naqueles intres, máis precaria ca de Filgueira, quen ocupaba desde 1928 a praza de secretario e xefe provincial da Oficina de Turismo de Pontevedra, ademais de exercer a auxiliaría de Letras no instituto da capital pontevedresa. Aínda que Cuevillas era amigo dos dous galeguistas, aposta por Fraguas polas razóns xa indicadas. Veleiquí a transcripción dunha parte do contido de dita misiva:


"Ourense, 11 do Sant-Yago 1930

Querido Fraguas: Xuzgando pol-o que se ve o Filgueira debía de deixar de pretender a praza de arquiveiro de Lugo, pois a mais de ter millor acomodo económico que vostede conta ca segredaría do turismo que non digamos que sexa unha cousa pra soster familia, mais é unha boa axuda. A súa pretensión é lóxica e se na miña man estivera agora mesmo dáballe a praza. (...)". [Segue a dicirlle que lle facilite datas, ademais de datos sobre o tribunal, nomes, filiación política]. O que queda claro é que Cuevillas ponse ao carón de Fraguas, as últimas verbas transcritas son significativas.

domingo, 15 de noviembre de 2015

POUR LA PAIX AU MONDE ENTIER



En hommage du peuple de Paris.

Il y avait un jardin qu'on apelle la Terre...

Había un xardín, fermoso e acolledor,
era un xardín para todos:
os nenos e as nenas xogaban libres e ledos,
os adultos compartían pensamentos,
inquedanzas, sentimentos e emocións,

Todo era diverso, distinto
biodiversidade de seres, de crenzas.
Non existía a palabra estranxeiro,
non se crearan as artificiais fronteiras,
non era tempo de guerras nin de violencias.

Non había deuses que dividiran aos homes.
Había un Deus acolledor, amoroso, misericordioso
era o dono do xardín que compartía,
alí cabiamos todos, negros e brancos,
os netos de Abraham,
os fillos de Isaac e de Ismael,
sen loitas nin dor;
era o xardín de todos.

Comiamos de todos os froitos,
compartiamos o pan e o sal,
a auga pura era para todos.
Todo era limpo, inxenuo;
non había contaminación.
Escoitabamos deleitados os paxaros,
mirabamos compracidos
a beleza das frores,
respectabamos a nai Natureza
e adeprendiamos do libro da vida.

A carón da luz e da calor da fogueira
escoitabamos a sabiduría dos vellos
e eramos quen de facérmonos preguntas
e de filosofar,
tiñamos tempo de vagar
para nos contar historias,
para gozar da compaña dos veciños,
para cantar e para bailar...

Onde está ese xardín perdido?
Fillos do Oriente, onde estará?
Quizais atópase entre o Tigris e o Éufrates...
Entre todos o encontraremos,
un xardín para vivir e para soñar.

miércoles, 11 de noviembre de 2015

PONTEVEDRA EN FILGUEIRA VALVERDE



Hoxe ás 20:00 h., unha nova mesa redonda no Salón de Actos do Sexto Edificio do Museo de Pontevedra, moderará Xosé Carlos Valle Pérez e coa intervención dos seguintes poñentes:

- Xosé Fuentes Alende: Historia e tradicións.

- Xosé M. López Vázquez: Manifestacións artísticas.

- Mª Mercedes Álvarez Lires: Sarmiento.

Como sempre recomendamos a asistencia e participación nestes actos, fannos máis humanos e máis sabios, dentro da ignorancia que sempre nos envolve: Só sei, que non sei nada.







sábado, 7 de noviembre de 2015

FILGUEIRA VALVERDE EN PONTEVEDRA




O martes 10, ás 20:00 h. celebrarase unha mesa redonda, a primeira dunha serie delas, que terán lugar en distintos puntos de Galicia, no Salón de Actos do edificio VI do Museo de Pontevedra e que estará moderada por José Fernando Filgueira Iglesias, fillo do autor homenaxeado ese día co gallo de ir dando cumio a este Ano de Filgueira Valverde  e ademais presidente da Fundación homónima. Dita mesa contará coa participación dos seguintes poñentes:

- Rafael López Torre, que abordará a vida política.

- Xermán Torres de Aboal, que repasará a vida educativa.

- Xosé Carlos Valle Pérez, que falará da vida cultural.

Este tipo de actos de exposición e participación encol de diversos temas deben ser promovidos e organizados e a xente debera acudir para aprender, contrastar, opinar. Deberamos recuperar a idea da ágora clásica, onde a xente escoita e fala; comparte coñecementos, experiencias, vivencias, opinións. Vivir a  idea de cidadanía actuante, participante da vida social, da vida da "polis"; debemos abrirnos e colaborar todos, recuperando humanismo e humanidade, sendo veciños, conciudadáns, uns dos outros; convivir e compartir con. Buscando o enriquecemento persoal e o ben común. Cidadanía activa, participativa, preocupada e ocupada de todos os asuntos de tipo social. Debemos ser partidarios de tertulias, de conferencias, de mesas redondas, de recitais poéticos, de actividades musicais, deportivas, culturais, dándolle protagonismo á xente. Invitamos a todos a asistir, gustaríame ver a moita xente, a moitos amigos, a moitos conveciños. O home que pensa, que fala, que se comunica, será un home máis libre.